THEMAKRANT DAT MAAKTE JE ZELF (editie 25, JULI 2025)

door Margreeth Ernens

Als je vroeger hardop ‘De Schelde’ zei in Vlissingen, stortte het merendeel van de huizen bij wijze van spreken in. Want de grootste werkgever van die stad had veel vakbekwame knutselaars in dienst, die op de werkvloer heel wat beunhaasden. Om dat tegen te gaan en de werknemers toch mogelijkheden te geven, werd op dinsdag 27 april 1954 de Helpt U zelf-werkplaats aan de Aagje Dekenstraat, naast de elektriciteitscentrale, met enig ceremonieel geopend.

Het was meteen een succes, binnen een maand hadden al ruim 500 werknemers gebruik gemaakt van de werkplaats. Niet verwonderlijk, want er stond een enorme diversiteit aan groot gereedschap: draaibanken, lintzagen, cirkelzagen, een vandiktebank (een speciale schaafmachine), lasapparatuur, noem het maar op. Later kwam er ook een brug voor autoreparaties.

Kromme vloeren

De werkplaats was ’s avonds en op zaterdagen geopend. Materiaal werd voor een habbekrats door De Schelde verstrekt. Jan Coppoolse (77) uit Vlissingen is er heel wat keertjes geweest. ,,Het was voor hobbyisten een uitkomst. Ik ben in 1970 getrouwd en we hadden een ‘waterhuis’ gekocht, een huis dat tijdens de Watersnoodramp in het water had gestaan. Alle vloeren waren kromgetrokken. De schepen die de Schelde bouwde, kregen in de gangen linoneum. Dat werd zolang er werkvolk kwam beschermd met hardboard platen. Als die platen werden weggehaald, kon je ze voor een gulden kopen. Daarmee konden we thuis de vloeren mooi uitvlakken. Het was natuurlijk dubbeltjes-kwartjes werk. Zo heb ik ook een schommel gemaakt voor onze kinderen.’’

Jan was eerst bankwerker en later tekenaar bij de Schelde. Dat kwam goed uit, want hij hoefde geen vakcollega te vragen voor het bedienen van de machines. ,,Er kwamen daar uiteraard ook mannetjes die niks konden en hulp nodig hadden.’’ Natuurlijk lichtte hij ook wel eens de hand met het reglement. ,,Er stonden daar een schuurschijf en slijpstenen. Voor een mooie, gladde afwerking van staal hield je dat even stiekem tegen die slijpsteen aan.’’ Hij kocht er ook stapels afvalhout en maakte er rachels van om de zolder te isoleren. ,,Prachtig als ze als nieuw onder de vandiktebank uitkwamen. Dat scheelde een hoop, anders moest je naar een aannemer.’’

Doorgaan met knutselen

Ook Rinus van den Anker (78 en geboren en getogen in Vlissingen) denkt met plezier terug aan Helpt U zelf. Hij was hoofdconstructeur op de machinebouw-tekenkamer en heeft een zwak voor hout. ,,Ik heb er heel wat eiken meubels gemaakt, zoals onze ronde eettafel, maar ook veel speelgoed. De werkplaats is een paar keer verplaatst en ging tenslotte naar de oude leerschool aan de Koningsweg. Daar is het uiteindelijk gestopt.’’ Volgens Jan Coppoolse moet dat zo rond 2000 zijn geweest, maar precies weten doen ze het niet. Rinus van den Anker heeft toen de werkplaats sloot, er een draaibank en een zaagbank gekocht. ,,Die kostten toen 1400 en 800 gulden. Ze staan nog steeds bij mij in de garage, want ik wilde wel doorgaan met knutselen.’’

Verf

De onderhoudsafdeling van De Schelde onderhield de machines. ,,Dat gereedschap was op de diverse afdelingen door nieuw vervangen en daarna gereviseerd, zodat er in de Helpt U zelf prima mee kon worden gewerkt’’, vertelt Rinus. ,,Je kon er ook verf kopen. Er stond een grote tank met ‘miskleur’, waarin alle verf werd gedaan. Je kon daaruit scheppen wat je nodig had. Het was wel een vage beige kleur en niet voor binnen bedoeld, maar goede verf.’’ Ook Rinus’ vader was een knutselaar bij De Schelde. ,,We woonden toen aan de Leeghwaterstraat. De deuren hadden nog noppen en moesten glad worden, dus werden er platen gekocht. Een auto hadden we niet, dus onze platen werden op de trapper van de fiets lopend naar huis vervoerd.’’

Rinus van den Anker weet nog dat de Timmerfabriek indertijd nieuwe teakhouten plinten kreeg. De plinten die over waren en de reststukken kocht hij op en bewaarde ze. Inmiddels is hij vrijwilliger bij het Scheldemuseum en heeft hij oude borden een mooie lijst gegeven van die teakhouten plinten. ,,Ik heb onlangs ook oude bronzen borden onder handen gehad. Die heb ik vastgemaakt met lenskopschroeven uit oude Schelde-dozen die ik nog had. Net zoals vroeger dus.’’

Spijkers

Rinus Welleman (76) uit Souburg kwam al als jongetje met zijn vader in de lawaaierige werkplaats ,,Wij moesten helemaal van ‘Delp jezelf’ naar Souburg lopen met die platen op de trapper van de fiets. De toezichthouder hield streng in de gaten dat de machines na elk gebruik werden schoongemaakt. Hij was ook als de dood dat er spijkers in het hout zaten.’’ Later kwam hij niet meer in de werkplaats. ,,De levensstandaard was hoger geworden en de bouwmarkt was dichtbij.’’

Jan Coppoolse: ,,De Helpt U zelf was voor velen een hartstikke leuke en nodige voorziening. Het waren andere tijden.’’

foto boven: De Helpt U Zelf-werkplaats aan de Aagje Dekenstraat | Bron onbekend

De Helpt U Zelf-werkplaats aan de Aagje Dekenstraat in februari 1955. | bron: personeelsblad KMS